Fentanil farmakokinetik özellikleri
Fentanil yağ çözünürlüğü yüksek bir ilaçtır (partisyon katsayısı: 816). Bu nedenle parenteral uygulamayı takiben kan - beyin bariyerini süratle geçer ve etkisi kısa sürede ortaya çıkar (Santral sinir sistemi giriş hızı morfinden 156 kat fazladır). 10 μg/kg dozda İV verilen fentanil sisternal beyin omurilik sıvısında (BOS) 2.5 - 10 dakika içinde yüksek konsantrasyona ulaşır ve 20. dakikada BOS`taki ilaç konsantrasyonu plazmayla denge durumuna gelir. Plazma ve BOS`da bulunan fentanil konsantrasyonu ile soluk sonu 24 karbondioksit artışı ile kendini belli eden solunum depresyonu arasında doğrusal bir ilişki bulunmaktadır.
Fentanil EEG de ilerleyici bir yavaşlamaya neden olur. Düşük dozları (200 μg) minimal EEG değişikliğine neden olurken, yüksek dozlar (30 - 70 μg/kg) yüksek voltajlı yavaş delta dalgalarına neden olur. Plazma opioid seviyeleri ile EEG değişimi arasında anlamlı bir bağ vardır.
Bununla birlikte fentanil büyük oranda yağ dokusunda tutulur ve plazmadaki konsantrasyonu yağdaki konsantrasyonunun altına düşünce yavaş olarak dolaşıma geri salınır. Bu mekanizma fentanilin yaklaşık 3.1-3.7 saat olan uzun plazma eliminasyon yarı ömrünü (t 1/2α) açıklamaktadır.
Fizyolojik pH’da ilacın sadece % 8.4’ü noniyonize formdadır, % 80 - % 85 oranında plazma proteinlerine bağlı olarak bulunur. Asidoz fentanilin plazma proteinine bağlanmayı azaltırken, alkaloz arttırır. Ancak klinik açıdan bu olay önemsizdir.
Sağlıklı kişilerde İV bolus fentanil enjeksiyonunu takiben plazma fentanil konsantrasyonu doku dağılımı nedeniyle hızla düşer. 10 μg/kg dozda verilen fentanilin % 98.6`sı ilk 60 dakikada elimine edilir. Bu hızlı dağılım fentanilin orta dozlarda kısa etki süresini açıklar.Fentanilin etki süresi doza bağlı olarak değişmek üzere yaklaşık 0.5 - 2 saat kadardır.
Fentanilin neredeyse tümü karaciğerde metabolize olur. İlk önce dealkilasyon ile analjezik etkisi olmayan norfentanile çevrilir sonra hidroksile olarak idrarla atılır. Hepatik fonksiyon bozukluğunda fentanil farmakolojisi ciddi olarak değişir.
Fentanil klirensi üç faktör tarafından değiştirilir:
- Azalmış hepatik kan akımı,
- Metabolize edici enzimlerde azalma,
- Plazma protein değişiklikleri.
İlaç etkileşimleri: Anestezik ajanlar, özellikle volatil anestezikler fentanil metabolizmasını hepatik dolaşımı azaltarak etkilerler. Simetidin, hepatik metabolizmayı azaltarak sitokrom p-450 enzimine bağlı olarak gerçekleşen birçok oksidatif ilaç inhibisyonunu etkilemektedir.
Fentanil içeren ürünler serotonerjik ilaçlarla birlikte uygulandığında serotonin sendromu vakalarının yaşandığı bildirilmiştir. Serotonin sendromu potansiyel olarak yaşamı tehdit eden bir durumdur. Eğer serotonin sendromundan şüpheleniliyorsa fentanil tedavisine son verilmelidir.