Fentanilin kardiovasküler etkileri
Düşük (2 - 5 μg/kg) veya anestezik (10 - 100 μg/kg) dozlarda verilen fentanil tek başına verildiği takdirde kötü sol ventrikül fonksiyonu olan hastalar dahil, nadiren hipotansiyona yol açar. Pek çok araştırma fentanilin miyokard üzerine olumsuz etkisinin yok veya çok az olduğunu göstermektedir. Kalp hızı, arter kan basıncı, kalp debisi, sistemik ve pulmoner damar direnci, pulmoner kapiller uç basınç gibi hemodinamik değerler yüksek doz fentanilden sonra da değişmeden kalır.
Fentanil verilmesinden sonra görülen hipotansiyon sıklıkla fentanilin neden olduğu bradikardiye bağlıdır ve antikolinerjik ajanlarla, efedrin ve hatta pankuronyum ile önlenebilmektedir. Yüksek sempatik aktivitesi olan hastalarda fentanile bağlı hipotansiyon sıktır. Flacke ve ark. fentanilin kardiyovasküler deprese edici etkisini analjezik ve diğer sensorial deprese edici etkilerinden farklı olarak, sempatik aktiviteyi engelleyerek yaptığını öne sürmüşlerdir.
Fentanilin neden olduğu kardiyak depresyonun naloksan tarafından geri döndürülmesinin bir α2-agonist olan klonidin tarafından bloke edildiği bulunmuştur. Bu olay kardiyovasküler düzenleyici bazı mekanizmaların opioidlere duyarlı olduğunu ortaya koymaktadır. Thomson ve ark. yüksek doz fentanil anestezisi indüksiyonu sırasında hastaların %10`unda santral sempatik aktivasyona bağlı olarak hiperdinamik kardiyovasküler cevabın oluştuğunu bildirmişlerdir.
Her ne kadar yüksek doz fentanil anestezisi indüksiyonu sırasında entübasyon ve cerrahi işlemler hipertansiyon ataklarına seyrek neden olsalar da açık kalp cerrahisinde sternotomide ve aort kökünde yapılan cerrahi işlemler sırasında kardiyovasküler değişiklikler sıkça görülmektedir. Fentanil anestezisinde hipertansiyon oranları hakkında değişken sonuçlar mevcuttur. Bazı araştırmacılar cerrahi uyaran ile hemodinamik parametrelerde değişiklik olmadığını söylemekteyseler de, bir kısım araştırmacılar da 50 - 100 μg/kg dozlarında fentanil verilmiş hastalarda sternotomi sırasında % 0 - 100 arasında değişen oranlarda hipertansiyon atağı görüldüğünü bildirmektedir.
Yüksek dozlarda fentanil kullanımı arzu edilen hemodinamik kontrolü sağlayabilmektedir, ama çok yüksek dozlara çıkılması yan etki sıklığını arttırdığından sakıncalıdır. 140 μg/kg ve üstü dozlarda uzamış solunum depresyonu ve vazokonstriktör ihtiyacını arttırmaktadır. Arzu edilen kan basıncı kontrolü en iyi 50 - 120 μg/kg doz aralığında ve ilave vazodilatatör ajanlar ile sağlanabilmektedir, 50 μg/kg`dan daha düşük dozlar ise ameliyat sırasında uyanıklıklara neden olabilmektedir.
Fentanille birlikte N2O ya da benzodiazepinler gibi ilaçlar birlikte uygulandığında önemli hemodinamik etkiler ortaya çıkabilir.