Ergonomi

İşyeri Hekimliği

Biyolojik risk etmenleri Çalışma ortamı gözetimi Çalışma yaşamı ve beslenme Elektrikle Çalışanlarda İSG Ergonomi Fiziksel Risk etmenleri İSG Hizmetleri İSG Kurulları İSG Kültürü İSG Yönetim sistemleri İş Hijyeni İş Hukuku İş kazaları İş sağlığı etiği İş sağlığında epidemiyoloji İşyerinde sağlık ve güvenlik eğitimi İşyeri sağlık kayıtlarının değerlendirilmesi İşyerlerinde ilkyardım örgütlenmesi Kanunlarda İş sağlığı ve güvenliği Kimyasal Risk etmenleri Korunma Politikaları Meslek hastalıklarına giriş Meslek Hastalıkları Mesleki bulaşıcı hastalıklar Mesleki cilt hastalıkları Mesleki genitoüriner sistem hastalıkları Mesleki işitme hastalıkları Mesleki kalp damar hastalıkları Mesleki kanserler Mesleki kas iskelet hastalıkları Mesleki sinir sistemi hastalıkları Mesleki solunum sistemi hastalıkları Mesleki zehirlenmeler Özel risk grupları Psikososyal risk etmenleri Risk yönetimi ve değerlendirilmesi Sağlık Gözetimi ve Biyolojik izleme Temel Hukuk Temel kavramlar Türkiyede ve dünyada İş sağlığı ve Güvenliği Tüzük ve yönetmelikler Ulusal ve Uluslararası Kuruluşlar Yanıcı, parlayıcı, patlayıcı ortamlar

"Ergonomi üretken, güvenli, rahat ve etkili bir insan kullanımı sağlamak üzere; araç, gereç, makine, sistem, görev, iş ve çevre tasarımlarında insan davranış, yetenek, kısıtlılık ve diğer karakteristikleri ile ilgili bilgileri araştırır, bulur ve uygular".

ERGONOMİ TANIMI VE TEMEL KAVRAMLAR

Ergonomi gerek iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili önlemlerin etkinliğini sağlamak, kazaları önlemek, gerekse iş veriminin artmasındaki etkileri nedeniyle giderek önem kazanmaktadır. Kkişilere temel ergonomi ilkelerinin öğretilmesi işçi sağlığı ve iş güvenliği uygulamalarına önemli katkıda bulunacaktır. Ergonominin belirli disiplinlerin teknik ayrıntıları ile işlenmesi günlük yaşamdaki öneminin kavranmaması özellikle ilk, orta ve lise öğrenimi düzeyinde ergonomi bilincinin yerleşmesini sağlayacak yaklaşımlar için engelleyici olmuştur.

Günümüzde ergonomik özellik sadece tüketicilerin yönlendirilmesi amacıyla bazı reklamlarda kullanılan, ancak tüketicinin bilgilendirilmesine gerek görülmeyen bir kavram olarak kalmıştır. Öte yandan ergonomi hem çalışma hayatında, hem de günlük yaşamda insan sağlığı, verimi ve etkinliği açısından çok büyük önem taşıyan ilkeleri ortaya konan bir temel disiplin olma özelliği ile toplum genel kültürüne katılamamıştır.

Ergonomi Tanımı

Ergonomi iş, ürün tasarımı, ev yaşamı ve dinlenme dönemi etkinlikleri ve bunlara yönelik üretimle ilgili olarak çevre ile kişinin etkileşimi olarak tanımlanabilir. Çeşitli iş ve çevre koşullarında insanların makinelerle ilişkisini konu edinir. Bu ilişki bedensel ve ruhsal özelliklerini göz önüne alır. İnsan eğilimlerinin, yeteneklerinin ve kısıtlılıklarının bu ilişkideki rolü üzerinde durur. Bu değerlendirmelerin sonucunda elde edilen verileri insan-makine sistemlerinin tasarımında, işyeri ve çalışma ortamının düzenlenmesinde kullanır. Kısacası yaşamın insana uygun hale getirilmesi ve yaşamın insana uydurulması işiyle uğraşmaktadır.

İnsanoğlu ilkel yaşam dönemlerinde sadece yer değiştirmek ve düşmanlarından kaçabilmek için ayaklarını, toplayabilmek için ellerini kullandığı dönemleri aşarken giderek ağaç parçalarını, taşları kullanmaya daha sonra bunları biçimlendirerek araç yapmaya başladı. Bu gelişme günümüzün karmaşık teknolojisine kadar ulaştı. Günlük yaşamımızda kullandığımız, insan faktörleri göz önüne alınmaksızın yapılmış birçok araçlarla karşılaşmakta ancak bunların farkına varamamaktayız. Kimi zaman kullandığımız araçla istediğimiz işi yapmakta güçlük çektiğimizde bunun hangi insan faktörüyle uyumsuzluğu nedeniyle bu sonucu verdiği üzerinde pek durulmamaktadır.

Ergonomi insanların iş ve her türlü uygulamada ki durumunu, uygulama ortamındaki her türlü stresi ve bu stresle uyum sağlama yeteneğini konu edinmektedir. Burada insanı doğrudan etkilemekte olan etmenler daha çok iş ortamında olduğundan genellikle iş ortamındaki stres ve bu strese uyum yeteneği ön plana çıkar.

Amaç çalışma birimlerini, fabrika ve ofisleri, mobilyaları, araç, gereç ve donanımları ve iş taleplerini insan boyutları, yetenekleri ve beklentileri ile uyumlu hale getirerek stresi azaltmaktır.

İnsan, makine, iş gereksinimi ve çalışma yöntemleri arasındaki karmaşık ilişkiyi konu edinen ergonomi bilimi bir çok bilimin sağladığı verilerden yararlanmak zorundadır. İşin niteliği ne olursa olsun insan üzerinde değişik derecelerde stres yani zorlanma nedenidir. ergonomistler çalışma ve yaşama ortamındaki stresi ve insanın bu strese uyum çabalarını yada uyumunu sağlayacak önlemleri araştırır. Kısacası hayatın insan üzerindeki zorlayıcı ve olumsuz etkilerinin ortadan kaldırılması yada sınırlandırılmasına yönelik bütün çabalar ergonomi alanına girer.

Kişiler erkek, kadın, çocuk yada yaşlı, üretici yada tüketici, sakat yada sağlam oluşlarına göre değişik özelliklere sahiptirler. Doğumlarından başlayarak çevre koşulları ve dış dünyadaki bir çok durum ve araçla etkileşim içerisine girerler. Ortamın aydınlanması, ısısı, gürültüsü, çalışma ortamının boyutları, tasarımı, yerleşimi, kullanılan araç gereç ve avadanlıkların özelliği, mobilyalar, dinlenme etkinliklerinde kullanılan araç ve gereçler, günlük yaşamın birer parçası olan tüm araç gereç, makineler kişinin etkileşim içerisinde olduğu dış dünyanın bir bölümüdür. Ergonomi kişilerin hayatının insanlaşmasını ve insana uygun hale getirilmesini amaçlar.

İnsanların yaşama kalitesini yükseltir. Yakın çevrenin sağlık koşullarına uygun hale getirilmesi, bir takım tehlike olasılıklarının ortadan kaldırılması temel amaçtır. Çalışma saatlerinin düzenlenmesi, fizyolojik özelliklere uygun çalışma düzeni, kullanılan araç ve gerecin işe ve kullanan kişiye uyumunun sağlanması temel amaçtır. Eski kaynaklarda ergonomi teriminin iş ve işçi uyumu olarak dar anlamda alınması sizleri şaşırtmamalıdır. İnsan hayatının büyük bir bölümünün işyerinde geçmesi, işyeri koşullarının sağlıkla çok yakın ilişkisi ergonomi ilkelerinin en yaygın olarak bu alanda kullanımında etkin olmuştur. Bu nedenle kabaca ergonomi tanımı yapılırken konunun doğrudan iş yeri ile ilişkili olduğu kanısını verecek bir yaklaşım içerisine girilebilmektedir. Ancak doğuştan başlayarak bebeğin yattığı beşikten, evimizde oturduğumuz sandalyelere, masanın yüksekliğine, bıçak, tornavida ve çatalın yada makasın sapına yada ağırlığına kadar bir çok faktör ergonomi bilimince belirlenir.

Ergonomi terimi Avrupa'da en yaygın olarak kullanılan terim olmakla birlikte, ABD de bunun karşılığı olarak "insan faktörleri" terimi kullanılmaktadır. Zaman zaman insan faktörleri ile ergonomi arasında ayırım yapma çabaları olmuş ancak bu ayırım başarılı olamamıştır. ABD de askeri terim olarak zaman zaman "insan mühendisliği" terimi kullanılmıştır. Ancak bu terim pek kabul görmemiş giderek az kullanılır hale gelmiştir. Bir dönem psikologlarca "mühendislik psikolojisi" terimi önerilmiş, ergonomiden farklılığı ile ilgili olarak ta "mühendislik psikolojisinin insan yetenek ve kısıtlılıklarını" konu edindiği, ergonominin ise bilginin "eşyaların" tasarımı için kullanılmasıyla ilgili olduğu ileri sürülmüştür. Ancak bu yaklaşım veya tanım da kabul görmemiştir.

Ergonomi Biliminin Amaçları

Ergonomi bilimi insanlar ve bunların iş ve günlük yaşamlarında kullandıkları ürün, araç, gereç, uygulama süreci ve çevreleriyle etkileşimleri üzerinde yoğunlaşmaktadır. Dikkat edilirse burada ağırlık insana verilmektedir. Oysa mühendislik biliminde daha çok teknik mühendislik noktalarına ağırlık verme eğilimi vardır. İnsanoğlunu etkileyen şeylerin nasıl tasarımlanacağı üzerinde durulmaktadır. Ergonomi bilimi insanların kullandığı şeyleri ve çevreleri değiştirme olanakları arar; böylece söz konusu şeylerin kullanımı sırasında insanların gereksinimini daha etkin sağlayacak, kısıtlılıklarını azaltacak, yeteneklerine uyumlu hale getirecek tasarımları öngörür.

Ergonomi bilimi yapılan iş ve diğer etkinliklerin etkililiğinin ve veriminin artmasını hedefler. Böylece kullanım elverişliliğini, hataların azaltılmasını, verimin artmasını sağlar. İkinci olarak belirli istendik insan değerlerinin artmasını ve gelişmesini sağlamaktır. Güvenliğin artırılması, yorgunluğun azaltılması, stresin azaltılması bunlar arasında sayılabilir. Dikkat edilirse bütün bu hedeflerde sadece "iş hayatı" kısıtlaması bulunmamakta, insanın tüm günlük yaşamının her evresi göz önüne alınmaktadır. Burada en önemli iki avantajdan söz edilmektedir.

1. Sadece çok özel uygulamalar açısından sınırlı bir hedef alt grubunun sağlanması gerekmektedir.
2. Ulaşılması gereken hedefler genellikle birbiriyle uyumlu ve birbirini bütünler özelliktedir. Güvenli bir makinenin yapılması hedeflendiği varsayılırsa bunun daha az yorucu olması, güvenlikle bağlantılıdır. Sonuçta makinenin kullanımı daha az yorucu olmakta, kullanıcının çalışma etkinliği ve üretiminin artmasına yol açmaktadır. Kullanım kolaylığı ve yorgunluğun azalması çalışanın stresinin de azalmasını sağlamaktadır. Sonuçta bir hedefler grubu, birbirini bütünler biçimde gerçekleştirilmekle ergonomik açıdan yeterli bir tasarım sağlanmış olabilmektedir. Eğer bu sağlanamayacak olsaydı, gerçek anlamda ergonomik bir aracın yapılabilmesi mümkün olamayacaktı.

Ergonominin başlıca amaçları şöyle sıralanabilir:

1. İnsanlar tarafından kullanılan araç gereç ve düzeneklerin kullanım etkinliğinin artırılması
2. Günlük hayatta karşılaşılan insan kullanımına ve etkileşimine açık olan her şeyin insana uygun tasarımının sağlanmasıyla:
3. İnsan performansının artmasını
4. İnsan güvenliğinin sağlanması
5. İnsan sağlığının korunması ve iyileştirilmesi
6. İnsan mutluluğunun ve doyumunun sağlanması.

Ergonominin yaklaşımı:

Ergonomi tanımında sık sık vurgulanan iki özellik vardır:

1. İnsan kullanımı için tasarım
2. Çalışma ve yaşama koşullarının en elverişli duruma getirilmesi.

Ancak bunlar tek başlarına ergonominin temel yaklaşımını tam olarak ortaya koyamaz. Bu özelliklerinden birisine veya diğerine ağırlık verilmesi ergonomik yaklaşımın hatalı algılanmasına neden olabilir. Ergonominin bütün yönleriyle tanımında verimli, rahat, etkili ve güvenli insan kullanımı vurgulanırken bu amaçla araç, makine, sistem, görev, iş ve çevre tasarımlarının hedeflendiği, bu amaçla da insan davranışı, yetenekleri, kısıtlılıkları ve diğer özellikleri ile ilgili bilgilerin esas alındığı açıklanmalıdır. Sonuçta bu yaklaşım bizi Chapanis tarafından yapılmış olan çağdaş ergonomi tanımına götürür:

"Ergonomi üretken, güvenli, rahat ve etkili bir insan kullanımı sağlamak üzere; araç, gereç, makine, sistem, görev, iş ve çevre tasarımlarında insan davranış, yetenek, kısıtlılık ve diğer karakteristikleri ile ilgili bilgileri araştırır, bulur ve uygular".

Yaşamın İnsana Uygun Hale Getirilmesi

İnsanlar ilk çağlardan beri deneme yanılma yoluyla temel ergonomi kurallarını uygulamaya sokmuşlardır. Ayakta yemek yiyen insanın oturarak yemek yemeye başlaması, daha sonra yerde değil bir taşın üzerine oturması, oturduğu taşı düzleştirmesi, yiyeceklerini bir başka taşın üzerine koyması, o taşın üzerini düzleştirmesi, daha sonra doğal araç ve gereci taklit ederek amacına daha uygun günlük eşyaların yapımını gerçekleştirmesi, kaldıraç olarak uzun bir kalas kullanması, daha sonra cisimleri yuvarlak ağaç gövdelerinden yararlanarak taşımaya başlaması ve tekerleği bulması bunlara örnek olarak verilebilir.

Doğal olarak yaşlanınca dayanabilmek için eline bir ağaç dalı almış ve bu giderek baston haline gelmiştir. Topraktan kap kacak yapmıştır. Önceleri açıkta yaktığı ateş için daha sonra bir ocak yapmış belki de mağaranın tavanındaki bir delikten çıkan dumanın kendisini rahatsız etmediğini görmüştür. Daha sonra da o deliği kendisi açarak baca yapmıştır. insan yapısı gereği sürekli değişmek ve çevresini değiştirmek zorundadır. Ulaştığı hiç bir gelişim dönemi insan için son aşama olamaz. Sürekli daha ileri ve daha uygun koşulları yaratma çabası içerisindedir. Makineler, makine bataryaları olarak kabul edebileceğimiz fabrikalar, yer altından madenlerin çıkartılması bütün bu amaçlarını gerçekleştirmek için yapmak ve geliştirmek zorunda olduğu sistem ve uygulamaların temelidir.

Çalışarak üretmek zorundadır. Üretirken yaratılan ortam koşullarından olumsuz etkilendiğini de görmektedir. Bu olumsuz etkileri de en aza indirmelidir. Kısacası insanlar ilk çağlardan beri dünyayı insana uygun hale getirme çabası içerisindedir. Bunu yaparken kendisine daha rahat ve kaliteli bir hayat sağlamak çabası içerisindedir. Bunun bedelini bazı olumsuz çevre etkileriyle de ödemektedir. Çünkü kendisi hala yaşadığı çevrenin ve koşulların efendisi değil onun bir bölümüdür. Bu durumda ergonominin tanımında yer alan işin insana uygun hale getirilmesi çevrenin kısacası hayatın insana uygun hale getirilmesi aşağıdaki öğeleri kapsamaktadır:

1. Çalışma ortamının olumsuz fizik koşullarının etkisiz hale getirilmesi yada bunu etkisiz hale getirecek önlemlerin alınması
2. Çalışma sürecinin insanın bedensel ve mental yeteneklerine uygun hale getirilmesi
3. Araç gereç tasarımını kullanıma daha elverişli hale gelmelerini sağlayacak biçimde geliştirme
4. İşyeri ortamını yada günlük yaşama ortamını kendisine en uygun duruma getirme.
5. Çalışma koşullarını , saatlerini , biçimini insana en uygun hale getirme.
6. İş temposuna, çalışma saatlerine ve monotonluğa bağlı olarak oluşabilecek zorlanmaların engellenmesi yada en aza indirilmesi
7. Gerek iş gerek ev ve gerekse diğer etkinlikler sırasında yaşama ve çalışma kalitesini yükseltecek düzenek ve düzeltmeleri yapmak
8. Bütün bu etkinlikler sırasında güvenliğini ve sağlığını tehlikeye düşürecek tehlikeleri ortadan kaldırabilecek önlemleri almak, sayılabilir.

Bütün bunlar göz önüne alındığında insan faktörlerinin:

1. Sadece denetim listeleri ve rehberlerin uygulanmasından ibaret olmadığı
2. Sadece tek bir bakış açısı ya da yaklaşımın söz gelimi sadece mühendislik bakış açısıyla tasarım yapma anlamına gelmediği
3. Sadece sağduyudan ibaret olmadığı özellikle vurgulanmaktadır.

İnsana yönelik tasarımlarda denetim listeleri önem taşımaktadır. Ancak bu işin sadece bir bölümüdür. Günümüzde körü körüne uygulandığında bütün amaçları gerçekleştirebilecek bir

denetim listesi tasarımı yoktur. İkincisi bir mühendis için mantıklı ve uygun olan bir tasarımın diğer bakış açılarından aynı uygunlukta olmadığı bir çok uygulamada açıkça görülmektedir. Bir tasarımcının bütün kontrollere kolayca ulaşabilmesi onun dışında kalan herkesin de aynı başarı ile bunu sağlayabileceği anlamına gelmez. Klasik kitaplar "sadece insan olmanın insana ait tasarım yapabilme becerisi veya yeteneği" için bir garanti olmadığını vurgulamaktadır. Kuşkusuz sağduyu bir tasarımın yapılabilmesinde önemlidir. Ancak tek başına her şey değildir. Belirli bir mesafeden hangi büyüklükte harfin okunabileceğinin bilinmesi yeterli değildir. Bu uyarıya gösterilecek tepkinin süresi, bu tepkinin oluşumuyla ilgili faktörler dahil bir çok açıdan sorun değerlendirilmelidir. Böyle bir değerlendirme kimi zaman söz konusu uyarı işaretini koymamızı gerektirmeyecek değişikliklere bile götürebilir.

Ergonomi Hangi Bilimlerle İlişkilidir?

Ergonominin etkileştiği başlıca bilimler arasında anatomi, fizyoloji ve psikolojiyi sayabiliriz. Anatominin iki ana dalı antropometri ve biyomekanik ergonominin gelişmesinde en önemli katkıyı sağlarlar. İş ortamının düzenlenmesinde, oturma araç-gerecinin ve düzeneğinin tasarım ve üretiminde, çalışma postürü, araç ve gereç tasarımında antropolojinin insanlarla ilgili olarak sağladığı standart ölçüm sonuçlarından yararlanılır.

Antropometri standart bazı noktaların esas alınmasıyla insan vücudunun ölçümlerini yapmaktadır. Vücut büyüklüğünün ölçümü ve istatistiksel değerlendirmesini yapmayı esas edinir. Antropometrik veriler konfeksiyoncular, mobilya, araç gereç ve makine tasarımcılar için temel verileri oluşturmaktadır.

Biyomekanik ise anatomik yapıların, ortamın fiziksel öğeleri ve koşulları ile etkileşimini esas almaktadır. Burada söz konusu olan anatomik yapılardan özellikle kas ve iskelet sitemini meydana getiren kemikler sayılabilir. Kassal iş, fiziksel egzersiz ve kullanan kişi ile kullandığı araç, gereç ve avadanlığın etkileşimi biyomekaniğin konuları arasındadır. İş biyomekaniği özellikle mekanik strese yanıt açısından insan dokusunun mekanik özellikleri ile ilgilenmektedir. Özellikle bel ve üst ekstrem itelerde aşırı yük ve zorlanmaya bağlı sorunların önlenmesi temel amaçlarından birisidir.

Kısacası yaşam bilim olarak adlandırabileceğimiz, yaşamsal olayları ve bunların oluşumundaki biyolojik mekanizmalarını inceleyen fizyoloji bilim dalının iki ana dalı iş fizyolojisi ve çevre fizyolojisi özellikle önemlidir.

İş-enerji ilişkisini, iş ve egzersiz sırasında enerji sağlanmasıyla ilgili mekanizmaları iş fizyolojisi inceler. Spor fizyolojisi olarak bilinen bilim dalı ile iş fizyolojisi arasında bir kaç terim dışında bir farklılık yoktur. Çevre fizyolojisi ise fiziksel öğelerin insan üzerindeki etkilerini konu edinir. Bu fiziksel öğeler arasında aydınlanma, gürültü ve ortam ısısını sayabiliriz. İş fizyolojisi işin metabolik gereksinimlerine kardiyovasküler, pulmoner sistemler ve iskelet kasının cevabını ağırlıklı olarak ele alır. Yorgunluğun önlenmesi temel konularındandır. Tüm vücut yorgunluğu ve lokalize yorgunluk ayrı olarak ele alınır.

Ergonominin dayandığı diğer bir ana bilim dalı psikolojidir. İş fizyolojisi işin sosyal yönü üzerinde durur. Meslek seçimi ve meslek eğitimi, meslek doyumu, bireysel farklılıklar, iş psikolojisinin ana ilgi alanları arasındadır. Bazı kaynaklar insan faktörleri mühendisliğini (human factors engineering) mühendislik psikolojisinin karşılığı olarak kullanmaktadırlar. Bu dalın iş sırasında bilgi iletişim ve değerlendirmesi gereksinimini konu edinen temel bilim olarak tanımlarlar. Performansı artıracak ve hatayı en aza indirecek biçimde kadran, kontrol ve uyarı sistemlerinin tasarımında yoğunlaşan bir bilim olarak tanımlarlar. Bazı kaynaklarda insan faktörler mühendisliği doğrudan ergonominin karşılığı olarak kullanılmaktadır.

Diğer bir psikoloji dalı ise deneysel psikolojidir. Deneysel psikoloji yaşamın kalitesini , insanın bedensel ruhsal ve sosyal bakımdan tam bir iyilik halinde olmasını sağlamaya yönelik bütün uygulamalarda vazgeçilmez bir öğedir. İş başarabilme yeteneği, karar verme, beceri kazanma, bilgilerin yorumlanması ve değerlendirilmesi , bu değerlendirmelere göre etkinliğin yönlendirilmesi, yorgunluk, çalışma temposunun yarattığı stres etkisi, zihinsel yorgunluk, çalışma düzeninin yarattığı etkiler, yaş performans ilişkisi ve performansı etkileyen diğer öğeler deneysel psikolojinin konuları arasındadır.

İnsanoğlunun iki ayak üzerinde çalışması günlük yaşamında ve iş sırasında bir çok değişik durumda görevini yapmak zorunda olması postür ve iskelet sistemi üzerinde önemli streslerin doğmasına neden olur. Bir çok meslek aşırı zorlanma, aşırı uygulama ve aşırı kullanmaya bağlı sorunlar ortaya çıkmasına neden olur. Bir çiftçinin sebze toplarken eğik durumda olması, doğrulduğunda belinde ortaya çıkan ağrı kaza değildir. Kazanın temel tanımı travma, ölüm ve maddi hasara yol açan; beklenmeyen, ani ve belirgin olayları tanımlamak için kullanılır. Sürekli et doğrayan birisinin ellerindeki karıncalanma, uyuşma gibi sorunlar; bir hemşirenin hastasını yataktan tekerlekli sandalyeye oturturken ortaya çıkan kas iskelet sistemi sorunları kaza olarak tanımlanmaz. Bunlar düzenli ve önceden bilinen iş gereksinimlerinin yerine getirilmesi sırasında ortaya çıkan aşırı zorlanma ve aşırı kullanmaya bağlı sorunlardır. Ergonomi ağırlıklı olarak söz konusu durumları konu edinirken dolaylı olarak kazaların oluşumunu azaltıcı katkı da yapmaktadır.

İŞYERLERİNDE KAS İSKELET SİSTEMİ HASTALIKLARI VE ERGONOMİ

Ofis (ya da büro) daha çok yönetsel, planlama ve kayıt işlerinin yapıldığı yerlere verilen isimdir. Önceleri daktilo kullanımı, daha sonraları ise bilgisayar kullanımı; ofislerin bilgisayarın önünden ayrılmadan uzun süre çalışılan yerler haline getirmiştir. Bu uzun süreli kullanımlar beraberinde sağlık sorunlarını getirmiştir. Bu sağlık sorunlarının temelini tekrarlı hareketler ve uzun süre hareketsiz kalan ekstremiteler oluşturmaktadır. Bilgisayar başında yazı yazan/veri girişi/analizi yapan bir ofis çalışanı parmakları, el bileği ve dirsekleriyle tekrarlı hareketin etkilerini hissedecektir. Aynı zamanda boyun ve belde uzun süre hareketsiz kalmanın getirdiği sağlık sorunlarıyla karşı karşıya kalabilecektir .

Ofis çalışanlarının karşılaşabileceği sağlık sorunları elbette sadece bilgisayar başı çalışma ile kısıtlı değildir. Ofiste kısıtlı da olsa ağır yük kaldırma, dosya taşıma ve tasnifi gibi işlerde uygun olmayan postürde çalışmanın getirdiği sağlık sorunları da görülebilir. Bunların yanında bilgisayarlı yaşam ve çalışma koşulları kas gerilme ve zedelenmelerinden öte mental streslere de neden olabilmektedir.

İşle ilgili kas iskelete sistemi hastalıklarının ofiste görülenleri çoğunlukla “Birikimsel Travma Bozuklukları” (Cumulative Trauma Disorders) olarak adlandırılan zedelenmelerdir. Bu birikimsel zedelenmelerin başında, tendinitler, bel ağrıları ve karpal tunel sendromu gelmekte olup çoğunlukla semptom vermeden önce saptanamazlar.

Birikimsel zedelenmeler başta olmak üzere oluşan sağlık sorunlarını en aza indirmeyi hedefleyen ofis ergonomik iyileştirmelerinin teme ilkeleri şunlardır;

1. Yükseğe uzanarak çalışma, tekrarlı hareketler, uygunsuz postürde çalışma, baskı, yorgunluk ve aşırı güç uygulamayı gerektiren çalışmalar... gibi işleri olabildiğince azaltılması,
2. İşyeri çevresinin bireysel gereksinimler ve çalışan özelliklerine nasıl uyum sağlanabileceğinin anlaşılması/araştırılması,
3. Uygun postürde çalışma ve alışkanlık kazandırma.

Ofiste kötü ergonomik koşullar sonucu ortaya çıkan sağlık sorunları ve bu sorunlara neden olan çalışma şekilleri Tablo 1’de verilmiştir.

Tablo. Ofiste kötü ergonomik koşullar sonucu ortaya çıkan sağlık sorunları ve bu sorunlara neden olan çalışma şekilleri.

Zedelenme	Nedeni
Özellikle parmaklar ve bileklerde tendonit	Tekrarlı hareketler (Klavye ve buton kullanımı gibi)
Karpal Tunmel Sendromu	Bileğin anatomik olmayan pozisyonuyla tekrarlı hareketlerde bulunmak
Bel ağrısı-gerginliği	Kötü pozisyonda ağır kaldırma ve düşme, ağır yük kaldırma gibi zorlayıcı hareketler. Ayrıca zamanında iş yetiştirme kaygısı veya daha çok kazanma arzusu ile ara vermeden sürekli (uzamış) çalışma
Boyun ve omuz zedelenmeleri	Monitörün gereğinden aşağıda olması, bifokal gözlük- lens kullanımı gibi durumlarda baş ve boynun önde eğik pozisyonda, deviasyon durumunda, extensiyon durumunda olması gibi zorlayıcı çalışma pozisyonları
Beden, boyun, omuzda dolaşım sorunları	Durağan (statik) çalışma koşulları. (Mouse, monitor, telefon kullanımı gibi)
Contact stresses	Özellikle el bileği ve önkolun çalışma yüzeyi ve klavye kenarı ile temas

Etkin bir ergonomik program sağlık ve güvenlik personeli, sağlık hizmeti veren personel, insan kaynakları sorumlusu, mühendis, sürekli geliştirme uzmanı, ergonomist veya ergonomi uzmanı, işçi ve yönetimin temsilcilerinin katılması gereken programları olup temel bileşenleri aşağıda incelenmiştir. Birikimsel zedelenmeler akut bir etkilenmenin sonucu olarak ortaya çıkmazlar, uzun süreli etkilenimin sonucudurlar. Çok şiddetliden hafif güçsüzlüğe kadar değişen derecelerde ortaya çıkabilirler.

Ergonomik çalışma koşulları sayılan bu zedelenmeleri azaltacağı gibi aynı zamanda, çalışma hızını, çalışma hassasiyeti ve doğruluğunu arttıracak kısaca çalışma performansı da artacaktır.

Ergonomi bir bilim olarak işyeri koşullarını, ekipmanları, işyeri fiziksel ortam faktörlerini, işin gerekliliklerini ve araç gereç-donanımları çalışan kişinin özelliklerine uydurmayı hedefleyen bir bilimdir. Bu çalışmada temel ilgi insanı inceleme üzerindedir. Temel müdahale ise iş, işyeri ve donanımı değiştirmeye uydurmaya yöneliktir.

Kapsamlı bir ergonomik programın bileşenlerini tek tek inceleyecek olursak;

İŞLE İLGİLİ KAS İSKELET SİSTEMİ HASTALIKLARININ ORTAYA KONMASI VE TANISI

İşyerinde potansiyel kas-iskelet sistemi sorunlarının aranması (tekrarlı ve zorlayıcı çalışma gerektiren işlerin saptanması veya kas iskelet sisteminde ağrı vb. Şikayetlerin izlenmesi) Bu amaçla; işçilerin sağlık birimine başvuruları ve sağlık kayıtları yanında tazminat istem kayıtları kullanılabilir. Benzer iş kollarındaki kas iskelet sistemi hastalıkalrının ortalama sayıları veri kaynağı olarak kullanılabilir. Bunların yanında tekrarlı işler, zorlayıcı ve kötü postürde çalışma gerektiren işler, ağır kaldırma gerektiren işler, titreşime neden olan işler, belirlenir.

İş değiştirme başvurularının tutulduğu kayıtlar ve işe gelmeme gibi verilerde veri kaynağı olarak kullanılabilir.

Riskli işlerle ilgili olarak Tabloda verilen zorlayıcı iş koşulları sorgulanmalı/taranmalı ve araştırılmalıdır. Bu riskli çalışma koşulları sıralanacak olursa;

• Anormal eklem hareketine neden olan uygunsuz postürde çalışma;

Bilek aşırı bükülmelerine neden olan çalışma koşulları

Yükseğe uzanma, kolalrın yüksekte turulmasını gerektiren işler Ulaşılması zor yerlerde çalışma

• Zorlayıcı çalışma gerektiren kaldırma, itme ve çekme vb. işler;

Ortamda titreşim olması, hızlı hareket etmeyi zorlayıcı etmenlerin olduğu çalışma koşulları

• Tekrarlı hareketler; klavye ve buton kullanımı gibi saniyeler içinde bir çok kez tekrarlanan hareketler. Kötü pozisyonda bu çalışmanın etkisi daha da artacaktır.
• Etkilenimin süresinin uzun olması;
• Kontakt stres; El araçları,ekipman, masa ve sandalye kenarı, klavye kenarı vb.. kan akımı ve sinir yapıyı etkileyebilir.
• Titreşim; Genel vücut titreşimine neden oalbileceği gibi lokal etkilenim de olabilir.
• Soğuk ortamda çalışma
• Mola ve dinlenme sürelerinin yetersiz olması
• Makinenin hızına uyum sağlamak zorunda olunan işler
• Acemisi olunan işlerde çalışma

ÇALIŞANI SÜRECE DAHİL ETMEK

Problemi çözebilmek için çalışanların katkısını alan sorumlu bir yöneticilik anlayışı gereklidir. Kuruluşun sağlık ve güvenlik programlarının içine ergonomik programlar integre edilmelidir. İşgününün eğitimine, geliştirici uygulamaların yapılmasına ve eğitimler için dışardan uzman egtirilmesine yeterince kaynak ayrılmaldır.

Ergonomik çabalar, şirketin daha da ileriye götürülmesinin temel gerekliliklerinden biri olarak benimsenmeldir. Bütün çalışanların tam bir katkı ve işbirliği hedeflenmelidir.

Konuyla ilgili olarak bazı kişilere lider rolü vermek.

Kalite arttırmak, maliyet düüşürmek ve üretkenliği sağlamak amacıyla yürütülen diğer programlara göre ergonomic müdahalelere öncelik verilmelidir.

En riskli ve öncelikli operasyonları belirlenmelidir.

Ergonomik çabalar için çalışanlara serbest zaman bırakılmalı.

İnjüri, sakatlık, işgücü kaybı ve verimlilik le ilgili veriler ortaya konmalıdır.

İşçiyi sürece dahil etmekle;

Çalışan memnuniyeti ve motivasyonu artar.

Problemin çözüm olasılığı ve gelecekteki sorunları çözebilme yeteneği artar,

Değişimin kabul edilebilirliği artar,

İş ve organizasyon hakkındaki bilgi artar

İşteki sorunları saptamak için işçiler ideal bir veri ve bilgi kaynağıdır.

Alternatif yaklaşımlar:

Işçi-yönetici işbirliği komisyonu yaklaşımı

Çalışma grubu kuırulması yaklaşımı (Çalışma timi kurulması yaklaşımı)

Bireysel girdi yaklaşımı

EĞİTİM VE BİLİNÇLENDİRME

Potansiyel kas-iskelet sistemi sorunlarını inceleyebilmek için eğitim vermek gereklidir. Bu amaçla verilen eğitimler:

1. Ergonomik bilinç eğitimi vermek,
2. İş analizi ve kontrol önlemleri konusunda eğitim vermek,
3. Problem çözme eğitim vermedir.
4. Ergonomik bilinç eğitiminin amaçları; uMSDs için risk faktörü olan durumların bilinmesi ve bunların kotrol altına alınması için gerekli yöntemlerin bilinmesi-tanınması,

Belirti ve bulguların tanınması ve kurumun sağlık hizmeti prosedürlerine aşina olmak, uRisk faktörlerinin kontrolü ve belirlenmesi için gerekli prosedürün bilinmesi uRisk faktörlerinin bildirimi için gerekli prosedürün bilinmesidir.

Kontrol Önlemleri ve iş analizi eğitiminin amaçları;

Risk faktörlerinin belirlenmesine yarayacak iş analizini örneklerle göstermek uKontrol önlemlerini uygulama ve etkinliğini değerlendirmedir.

Problem çözme eğitiminin amaçları:

Ekip çalışması ve problem çözme yeteneklerini geliştirmek ve Tehlike kontrol yöntemlerini geliştirmektir.

İŞ VE İŞYERİ DEĞERLENDİRMESİ

İş analizleri, tıbbi kayıtlar, kaza ve yaralanma kayıtları gibi veri kaynaklarının özellikle sorunlu iş kolları için mutlaka veri toplanmalıdır.

Risk faktörleri açısından işin irdelenmesi (screening) için;

Açıkça görülen risk faktörlerini tespit için iş alanı boyunca gözlem yapılmalı, uÇalışanlar ve supervisorları ile görüşme yapılmalı,

Risk faktörlerinin listesi kullanılarak işin gerekliklerini skorlayan çeklistleri kullanmak,

İş analizi için; işin yürütümü sırasında yapılan alt görevler ve her bir hareket ayrıntılı olarak gözlenir. Video ve fotoğraflarla kayıt altına alınıp tekrar tekrar incelenebilir. Her bir alt görev-iş için her bir risk faktörü araştırılmalı. Bunun yanında risk faktörünün oluşumuna yada etkisini arttırabilecek diğer faktörler gözden ırak tutulmamalı (maruziyet süresi, sıcak-soğuk-titreşim vb.) Kişilerin deneyim ve bilgilerinden yararlanmalıdır.

1. Araç-gereç donanım ve kullanılan materyal
2. İşyeri ortam faktörleri(sıcak, soğuk, titreşim, biyomekanik hesaplamalar, ağır kaldırma gereklilikleri)
3. Görevin gereklilikleri ve organizasyonel yapı, çalışma sistemi Olmak üzere 3 alt başlıkta incelenmelidir.

İş analizi sırasında ayrıntılı veri toplarken;

İşyeri ölçümleri, çalışma yüzeyinin yüksekliği, çalışma alanına erişim uzaklığı, kullanılan el araçlarının boyutları, anatomik uygunluğu, çalışma yüzeyinin özellikleri sertlik, kayganlık ve köşe ve kenarlar incelenmelidir. Sıcak, soğuk, titreşim ve NIOSH kaldırma kılavuzu gibi ölçüm araçlarını kullanarak yapılan biyomekanik hesaplamalar ve duruma özel hazırlanan anketler, görüşmeler ve subjektif bile olsa derecelendirmede kullanılan çeklist ve prosedürler kullanılabilir.

KONTROL ÖNLEMLERİNİN GELİŞTİRİLMESİ VE UYGULANMASI

Kas iskelet sistemi injürilerini azaltıcı etkin tedbirlerin belirlenmesi ve daha önce kurulmuş sistemlerin etkinliğinin değerlendirilmesi önemli bir aşamadır.

Kullanılacak kontrol yöntemleri, (a)mühendislik tedbirleri, (b)yönetimsel tedbirler ve (c)kişisel koruyucular kullanmak olmak üzere 3 başlık altında incelenebilr.

Başlıca mühendislik tedbiri; tehlikeli durum veya maddeyi elimine etmekten geçer. İşyerinin çalışma alanlarının planlanması, ofisin dizaynı, kullanılan el araçlarının seçimi, ve çalışma yöntemleri mühendislik tedbirlerinin başlıcalarıdır.

İş dizaynında stratejiler;

Taşınan ürünlerin, araç gereçlerin mekanik olarak taşınması,

Risk faktörlerini azaltmak için ürün veya prosesi değiştirmek,

Yüksekliği ayarlanabilir kutular ve sandıklar kullanılması,

Oturma ünitesinin ayarlanabilir olması,

Çalışma yüzeyinin ayarlanabilir olması,

Anormal anatomik pozisyonda çalışmaya zorlayan, el bileği, dirsek, kol postürünü zorlayan çalışma araç gereçlerini düzeltmektir..

Bilek zorlamalarına neden olan, itme, çekme kolları ve zorlamaya neden olan butonların kontrol altına alınmasıdır.

Yönetimsel düzenlemeler:

İşçilerin değişik işlerde çalışarak rotasyonunu sağlamak,

Sorun olan yerlerde vardiyaların süresini kısaltmak, dinlenme süresini artırmak,

İş çeşitlemesi yapmak,

Huzurlu iş ortamı yaratmak,

Riskli olabilecek faktörleri bilen çalışanlar eğitmektir.

Kişisel önlemler ve ekipmanlar

Kullanım etkinliği olup olmadığı, kullanılıp kullanılmadığı, kişiye uygun olup olmadığı incelenmelidir.

Çalışanların işyeri ortamında germe, eğme, bükme, ayak kaldırma vb. hareketlerle işyerinde hareketsizlikten kaynaklanabilecek kas iskelet sistemi hastalıkalrını bu tür egzersizlerle minimize edebilirler .

Kontrol önlemlerinin etkinliğinin araştırılması;

Risk faktörü kontrol listesi kullanılmalı,

İş analizi ve değerlendirme yöntemleri kullanılmalı,

Önceki hastalık ve semptom verileri ile mevcut semptom sıklığı verileri karşılaştırılmalıdır. Kontrol önlemlerinin etkili olup olmadığının kısa vadeli değerlendirmesi için; uygulamanın etkinliği en erken uygulamadan 1 -2 hafta sonra değerlendirilmelidir.

Uzun dönem değerlendirme ise; MSD insidansında azalma, MSD şiddetinde azalma, üretkenlik, ürün kalitesi ve hizmetlerin kalitesinde artış, işe gelmeme-işgünü kayıplarının ve iş değiştirmelerin azalması gibi durumların incelenmesi ile yapılabilir.

SAĞLIK HİZMETİ : Hastalık ve sakatlığın önlenmesi için kas iskelet sistemi hastalıklarının taranması ve erken tedavisinin önemi işyeri sağlık birimi tarafından vurgulanmalı-uygulanmalıdır.

Sağlık birimi,nin konuyla ilgili temel görevi: uSemptom taraması uygulamalarını periyodik olarak yapmalıdır. uPeriyodik tıbbi muayeneleri ihmal etmemeli, uÇalışanlarla anket ve görüşmeler yapmalıdır.

İşverenin sorumlulukları;

MSD’nin semptom ve bulguları ve teşhis edilmesi ve farkında olunması konularında eğitimler verdirmek,

Semptom ve bulguların kapsamlı bir şekilde kayıt altına alınması ve raporlanmasını sağlamak,

İşe başlarken veya iş değiştirirken işçinin işe alışması için fırsat-süre tanımak,

Tıbbi kayıtların gizliliğini garantiye almak,

Sınırlamaları ortadan kaldırmak veya işi modifiye etmektir.

İşçinin sorumlulukları;

İşyeri sağlık ve güvenlik kurallarına uymak,

İşin prosedürlerine ve uygulama kurallarına uymak,

MSDs ile ilgili erken belirti ve bulguları rapor etmektir.

Sağlık Biriminin Sorumlulukları

MSD konusunda bilgi ve deneyimini artırmak,

Gizlilik ve mahremiyeti garanti altına almak,

İşin koşulları ve risk faktörleri ile ilgili bilgi taramak,

Semptom veren kişileri muayene, tedavi ve değerlendirmektir.

Semptomatik işçileri irdelemek; tıbbi anamnez, semptomları sorgulamak, iş gerekliliklerini sorgulayabilmek, fizik muayenesini yapabilmek, tanı veya ön tanıyı koyabilmek, Bu semptomları artıran işyeri ve ortam koşullarını bilmek, göz önünde bulundurmak, hastanın takibini sağlamak İş ve işyeri ortamına aşina olmak, İşyerini periyodik olarak gezerek ve bizzat görerek incelemek, İş analizleri ve raporlarını incelemek, İşyeri uygulamalarının risk faktörü içerebilecek noktalarını fotoğraf veya filmle kaydetmek

İşyerinde yeni işlem ve süreç değişikliği olduğu zaman Kas iskelet sistemi hastalıklarının risk faktörleri minimize edilmelidir.

PROAKTİF ERGONOMİ

Yeni ve modern bir yaklaşım olarak proaktif ergonomi; ergonomik yaklaşımların daha iş süreci başlamadan önce, öngörülerek yapılan düzenlemelerin çalışma başladıktan sonra yapılacak düzenlemelere göre daha ekonomik ve etkili olduğunu öne süren bir yaklaşım olup , süreçte ve işyerinde olabilecek ergonomik sorunların önceden tahmin edilmesi anlamına gelmektedir.

Bu yaklaşıma göre, çalışma sürecinde ergonominin önemi vurgulanmalı, araç gereç, işyeri ve işin ergonomik tasarımının önemi, korunma odaklı bir yaklaşım esas alınmalı, işin ve işyerinin ve donanımın işçiye uydurulması temel prensip olmalıdır. Tasarım stratejileri MSD yeniden olan durumlara yönelik olmalıdır.

Duruş özelliğinin, omurganın ve iskelet sisteminin sağlığının korunabilmesi için dikkat edilmesi gereken başlıca noktalar şunlardır:

1. Ağırlık kaldırma işlemine geçilmeden, ağırlığın kaldırılacağı yol üzerinde bulunan hareketi engelleyecek her şey yoldan kaldırılmalıdır.
2. Sağlıklı bir erişkin için optimum kaldırma yüksekliği yerden 40 santimetredir. Bu nedenle, 40 santimetreden daha fazla kaldırmayı gerektiren bütün cisimler için uygun yükseklikteki bir platform kullanılmalıdır.
3. Ritmik hareket etmelidir.Yürürken başın üzerindeki kitabın düşmesini engelleyecek bir hareket ve yürüme biçimi en uygun yürüyüş şeklidir.
4. Dik yürüme ve dik oturma alışkanlık haline getirilmelidir.

Sandalye ve yatakların uygun ergonomik özellikte olması sağlanılmalıdır.

1. Öne doğru eğilerek ağırlık kaldırmaktan kesinlikle kaçınılmalıdır.
2. Sarkık, kontrolsuz hareketlerden kaçınılmalıdır.
3. Dengesiz yüklenmiş yüklerin taşınmasından kaçınılmalıdır.Taşınan yükün iyi dengelenebilmesi gerekir.
4. Ayakta dururken daha fazla güç harcamanız gerektiğinde öne doğru zorlanmadan daha çok, geriye doğru zorlanma yöntemi kullanılmalıdır.
5. Uygun kaldırma, itme ve çekme hareketi için ayaklar birbirinden ayrı ve dengenin sağlanalabilmesi için mutlaka bir ayağın önde olması zorunludur.

Ağırlık kaldırırken iterken ve çekerken kollar gövdeye yakın tutulmalıdır ve dizlere kuvvet verilerek uygulama yapılmalıdır.

1. Ağırlığın mümkün olduğunca gövdeye yakın tutulması sağlanmalıdır.
2. Sırt, her zaman düz tutulmalıdır.
3. Ağırlık kaldırma işlemine diz bükük ve sırt düz durumda kaldırma öncesi duruş biçiminde başlanılmalıdır.
4. Bir kişinin kendi ağırlığının yarısından fazla bir ağırlığı kaldırması, çekmesi ya da itmesi sakıncalı olabilir.Yaş grubuna ve cinsiyete göre önerilen değerlerden daha fazla ağırlık kaldırılması ya da ağırlık kaldırırken uygun teknik kullanılmaması iskelet sistemiyle ilgili sorunlar yaratabilir.

Tablo. Yaş gurupları için yük kaldırma sınırları (kg)

Yaş grupları için yük kaldırma sınırları (kg)

Cinsiyet	Yaş grubu
	14-16	17-18	19-20	21-35	36-50	50+
Erkek	15	19	23	25	20	16
Kadın	10	12	14	15	13	10

Optimal kaldırma biçimleri şöyle sıralanabilir:

-Yükün mümkün olduğunca omurgaya yakın olması sağlanmalıdır.

-Dengenin sağlanabilmesi için ayakların basma yüzeyi genişletilmelidir.

-İşçinin önünü görmesi sağlanmalı, yoldaki engeller kaldırılmalıdır.

-İşçinin omurga duruşunu nötral durumda tutması sağlanmalıdır. Aşırı bükülme ve eğilmeler önlenmelidir.

Eğer mümkünse omuz ve kalçalar bir bütün halinde birlikte döndürülerek bükülme önlenmelidir.

Elle kaldırma işlerinin olumsuz etkilerinin azaltılmasında en etkili yöntem mühendislik tekniklerinin uygulanılmasıdır. Bazı uygulama önerileri şöyle sıralanabilir:

Kaldırılan cisimlerin ağırlığı azaltılmalıdır.Kaldırma kutusuna daha az parça konularak ağırlık azaltılabilir.

Eğer yükün ağırlığı azaltılamıyorsa, işçinin uyguladığı kuvveti azaltacak biçimde mekanik yardım sağlanmalıdır.

Kaldırılacak cisimleri, kaldıracak kişinin dizi düzeyine (veya üzerine) taşıyarak yerden kaldırma uzaklığı azaltılmalıdır.

İşçinin yüke mümkün olduğu kadar yaklaşmasını sağlayacak biçimde, aradaki engeller kaldırılmalıdır.Önden ulaşma, gövdenin bükülmesini gerektirmez.

Çalışma istasyonu düzenini değiştirerek veya mekanik donanım ekleyerek taşıma uzaklığı azaltılmalıdır.

Eğer mühendislik uygulamaları Kaldırma İndeksini 1’in altına indiremiyorsa, yönetimsel kontrol yöntemlerine başvurulmalıdır.“Rotasyon sistemi” işçilerin uygulamalar arasında dönmesini sağlayarak yardımcı olabilir. Bir diğer yönetimsel kontrol “Sırt kemerleridir”.Ancak bunların yararı ile ilgili bilimsel destek azdır.NIOSH son değerlendirmesinde, bunların koruyucu araçlar olarak kabul edilmesini sağlayacak yeterli bilimsel veri olmadığı kanaatine varmıştır.Hava yolu bagaj taşıyıcılarında yapılan bir çalışma , koruyucu sırt kemerlerinin kullanımıyla ilgili uyumun düşük olduğunu ve 8 ay sonra işçilerin %58’inin kemer kullanmaktan vazgeçtiğini göstermektedir.Üstelik kemerden vazgeçenlerin bel ağrısı oranı, kemer kullanmayanlara oranla daha yüksek bulunmuştur.