Karbondioksit (CO2) absorbanları
KARBONDİOKSİT (CO2) ABSORBANLARI:
1915 yılında Dennis E. Jackson (1879-1980), karbondioksit absorbanlı kapalı bir halka sistemi ile volatil anestezi, azotprotoksit ve oksijen karışımı kullanarak hayvanlarda uzun süreli anestezi uygulaması yapmıştır.
CO2 absorbsiyonu yapılan to-and-fro sistemini ilk klinik uygulamada kullanan Alfred Coleman’dır (1822-1902).[1] 1930 yılında Brain Sward CO2 absorbsiyonlu devreyi tanımlamıştır. [2]
Kapalı ve yarı-kapalı devrelerde CO2 absorbsiyonu gerekir. Absorban granülleri, bir tavan ve bir taban kısmından oluşan metal parçalar arasına sıkıca yerleşen bir veya iki adet kanisterin içine yerleştirilir. Çift kanisterin kullanımı, CO2 absorbsiyonunun iyi olmasını, absorbanın daha seyrek değiştirilmesini ve gaz direncinin daha az olmasını sağlar. Klinik uygulamada sodalaymdan yararlanma süresi taze gaz akımına bağımlı olarak değişmektedir. Kullanılan absorbanın her iş günü bitiminde atılması, ekolojik ve ekonomik nedenler sebebi ile terk edilmelidir. İnspire ve ekspire edilen karbondioksit konsantrasyonlarını izlemek koşulu ile, 1 litrelik absorban kanisteri kullanıldığında bile hasta güvenliği etkilenmeden absorbsiyon kapasitesinden sonuna kadar yararlanılır. CO2 izlemi yapılamıyorsa çift kanister yada büyük kanister kullanımı şarttır.
Karbondioksit absorbanlarının içerikleri[düzenle | kaynağı değiştir]
| SODA-LIME | BARALYME |
|---|---|
| %80 Ca-(OH) | %80 Ca-OH |
| %4 Na-OH | %20 Ba-OH |
| %1 K-OH | |
| % 15 H2O |
En sık kullanılan CO2 absorbanları sodalaym ve baralaymdır. Sodalayma silika eklenmesi ile sertliği artar, sodyum hidroksit tuzlarının inhalasyonu azalır. Baralaym, yapısında kristalizasyon suyu içerdiğinden silika eklenmeden de serttir. Her iki absorbana karbonik asit oluşumunda ideal şartları sağlamak için fazladan su eklenir. CO2, kimyasal olarak su ile birleşerek karbonik asit oluşturur. CO2 absorbanları (örn: sodalaym veya baralaym) karbonik asidi nötralize edebilen hidroksit tuzları içerir. Hidroksit tuzları cildi ve mukozayı tahriş eder. Reaksiyonun son ürünleri su ve kalsiyum karbonattır.
Sodalaym ile absorbsiyon ekzotermik kimyasal bir olaydır.
- CO2 + H2O ↔ H2CO3
- H2CO3 + 2NaOH ↔ Na2CO3+ H2O+ISI (Hızlı bir reaksiyon)
- Na2CO3+ Ca(OH)2 ↔ CaCO3 + 2 NaOH (Yavaş bir reaksiyon)
Baralaym ile absorbsiyon direkt reaksiyondur ve daha fazla su açığa çıkar.
- Ba(OH)+8H2O+CO2 ↔ BaCO3+9H2O+ISI
- 9H2O+9CO2 ↔ 9H2CO3
- 9H2CO3++9Ca(OH)2 ↔ CaCO3+18 H2O+ISI
Granül büyüklüğü, küçük granüllerin absorbsiyon için daha fazla yüzey alanına sahip olması ve daha büyük granüllerin ise gaz akımına daha az direnç göstermesi arasında denge etkenidir. [3],[4]
| Soda-lime | Baralyme | |
|---|---|---|
| Mesh çapı* | 4-8 | 4-8 |
| Sertleşme Yöntemi | Silika eklenerek | Kristalizasyon suyu |
| İçerik | Kalsiyum Hidroksit Sodyum Hidroksit Potasyum Hidroksit |
Kalsiyum Hidroksit Baryum Hidroksit |
| Olağan İndikatör | Boya Etil Viyole | Etil Viyole |
| Olağan İndikatör Boya | Etil Viyole | Etil Viyole |
| Absorbsiyon Kapasitesi (Litre CO2 /100 gr granül) | 14-23 | 9-18 |
**Partikülün büyüklüğünü derecelendirmek için kullanılan, bir tel elekteki doğrusal inç başına delik sayısı[5]
Volatil anesteziklerin parçalanmasından sodyum hidroksit (NaOH) ve özellikle potasyum hidroksit (KOH) gibi güçlü bazlar sorumlu tutulmaktadır. Anestezik ajanların kimyasal tepkimeye girmesini kolaylaştıran temel etken, yapısındaki diflorometoksi parçası ve absorbandaki NaOH ve KOH içeriğidir. Sevofluran ile CO2 absorbanlarının etkileşmesiyle pek çok ürün açığa çıkar. En önemlisi Compound A’dır (florametil-2-2 difloro-1-(triflorometil)vinil ether). Ratlarda yapılan çalışmalarda nefrotoksisitesi gösterilmiştir.
İnhalasyon ajanlarının bazıları CO2 absorbanları ile etkileşerek karbonmonoksit (CO) oluşturmaktadır. CO artışından sorumlu tutulan ajanlar sırası ile en çok desfluran>izofluran>enfluran olarak bildirilmektedir. CO oluşumundan yapılarındaki diflorometiletil (-CF2) grubu suçlanmıştır. Sodalaym en çok kullanılan absorbandır ve her 100 g absorban 26 lt’ye kadar CO2 absorbe etme yeteneğine sahiptir. [6],[7]
1999 yılında KOH ve NaOH içermeyen ve kuru ortamda bile sevofluran ve desfluranla etkileşmeyen yeni bir absorban Amsorb (Armstrong Medical Ltd., Coleraine, Kuzey İrlanda) kullanıma sunulmuştur.[8],[9] Kalsiyum hidroksit, kalsiyum klorid, kalsiyum sülfat ve su içerir.
Bu absorbana kalsiyum hidroksit-lime denilmektedir. Daha inerttir, volatil anesteziklerin daha az indirgenerek Compound A ve CO gibi istenmeyen ürünlerinin ortaya çıkışını azaltır. Temizleme kapasitesi sodalaymdan biraz daha azdır. Günlük rutin kullanım için uygun olmakla birlikte, her gün değiştirilmesi gerektiğinden maliyeti yüksektir. Son yıllarda, potasyum hidroksit içermeyen sodalaym spherasorb ile çalışmalar yapılmıştır. Spherasorb, kalsiyum ve sodyum hidroksit içermektedir. Sevofluran ile etkileşiminde toz içermeyen zeolit karışımı olması nedeni ile Compound A oluşumunu önemli düzeyde azalttığı bulunmuştur.[10]
H+ konsantrasyonunun artması ile pH boya indikatörünün renginin değişmesi absorbanın etkisini kaybettiğini gösterir. Boya indikatörünün rengi kanisterlerin şeffaf çeperlerinden izlenebilir. Absorbanın %50-70’inin rengi değiştiğinde yenisi ile değiştirilmelidir.
Bekletildiklerinde orjinal renklerini yeniden kazansalar da, absorbsiyon kapasitelerinde düzelme olmaz. İndikatördeki renk değişikliği sodalaym tükeniminin çok güvenilir ölçütü değildir. İndikatör maddenin, yoğun ultraviyole ışığı ile etkinliğini kaybetme olasılığı vardır.
Yeni doldurulmuş kanisterdeki absorbanın, doldurulduğu tarih bir etikete yazılıp kanistere yapıştırılmalıdır. En geç haftada bir değiştirilmelidir. [11][12][13]
Etil viyole, trifenilmetan boyasıdır. Kritik pH:10.3’tür. Sodalaym ve Baralaym ile etkileşince renksiz halden mor renge döner. Renk değişimi, CO2 emilimi ile pH’da azalmaya bağlıdır.
| Absorbanın etkisiz hale geldiğini gösteren boya indikatörü | ||
|---|---|---|
| İndikatör | Taze iken rengi | Kullanıldığı zaman rengi |
| Etil Viyole | Beyaz | Mor |
| Fenoftalein | Beyaz | Pembe |
| Clayton sarısı | Kırmızı | Sarı |
| Etil oranj | Portakal rengi | Sarı |
| Mimoza 2 | Kırmızı | Beyaz |
Alveoler gazın tekrar solunması ısı ve nemi korur. Hiperkapninin önlenmesi için ekshale
edilen gazdaki CO2 elimine edilmelidir. Bu sebeple, absorbanın etkinliği renk değişimi
dışında, hastada CO2 birikim bulguları ile de yakından izlenilmelidir. Hipertansiyon yada
ardından gelişen hipotansiyon, taşikardi, pCO2’de artış, terleme ve yara yerinden sızıntı
tarzında kanamalar uyarıcı olmalıdır.[14]
Absorbanların istenilen bir özelliği de inhalasyon anestezikleri ile karşılaştıklarında toksik olmamalarıdır. Sodalaym ve baralaym zararsız olarak tanımlanırlar. Eskiden kullanılmakta olan trikloroetilen, sodalaym ve ısı maruziyetinde nörotoksinler (fosgen gazı) açığa çıkarmakta ve postoperatif ensefalit, kraniyal sinir paralizisi yapmakta idi.
Kaynakça[düzenle | kaynağı değiştir]
- ↑ Baum J.A. (2002; 23-25). Düşük akımlı anestezi, minimal akımlı ve kapalı sistemle anestezide kuram ve uygulama. (Tomatır E.,Çev.) İstanbul: Nobel Tıp Kitapevleri. ( Orjinal Basım Tarihi 2000)
- ↑ Saygı N. Çocuklarda düşük akımlı anestezinin uygulanabilirliği ve güvenilirliği. Uzmanlık tezi. İstanbul,2001.CTÜF.
- ↑ Morgan G. E., Mikhail M. S., Murray M. J. (2004: 33-35). Klinik Anesteziyoloji (3. Baskı). (Tulunay M., Cuhruk H.,Çev.) Ankara: Güneş Kitabevi. ( Orijinal Basım Tarihi 2001)
- ↑ Baum J.A. (2002; 9-11;126-128). Düşük akımlı anestezi, minimal akımlı ve kapalı sistemle anestezide kuram ve uygulama. (Tomatır E.,Çev.) Đstanbul: Nobel Tıp Kitapevleri. ( Orjinal Basım Tarihi 2000).
- ↑ Morgan G. E., Mikhail M. S., Murray M. J. (2004: 33-35). Klinik Anesteziyoloji (3. Baskı). (Tulunay M., Cuhruk H.,Çev.) Ankara: Güneş Kitabevi. ( Orijinal Basım Tarihi 2001).
- ↑ Morgan G. E., Mikhail M. S., Murray M. J. (2004: 33-35). Klinik Anesteziyoloji (3. Baskı). (Tulunay M., Cuhruk H.,Çev.) Ankara: Güneş Kitabevi. ( Orijinal Basım Tarihi 2001).
- ↑ Baum J.A. (2002; 9-11;126-128). Düşük akımlı anestezi, minimal akımlı ve kapalı sistemle anestezide kuram ve uygulama. (Tomatır E.,Çev.) Đstanbul: Nobel Tıp Kitapevleri. ( Orjinal Basım Tarihi 2000).
- ↑ Kharash E.D: Putting the breakes on anesthetic breakdown. Anesthsiology . 1999; 91: 1192-1194.
- ↑ Murray J.M., Renfrew C.W., Bedi A.,McCrystal C.B, Jones D.S and Fee J.P.H: Amsorb, a new carbon dioxide absorbent for use in anesthetic breathing systems. Anesthsiology. 1999; 91: 1342-1348
- ↑ Baum J.A. (2002; 94-96). Düşük akımlı anestezi, minimal akımlı ve kapalı sistemle anestezide kuram ve uygulama. (Tomatır E.,Çev.) Đstanbul: Nobel Tıp Kitapevleri. ( Orjinal Basım Tarihi 2000). 61.Baum J.A. (200
- ↑ .Saygı N. Çocuklarda düşük akımlı anestezinin uygulanabilirliği ve güvenilirliği. Uzmanlık tezi. Đstanbul,2001.CTÜF
- ↑ Morgan G. E., Mikhail M. S., Murray M. J. (2004: 33-35). Klinik Anesteziyoloji (3. Baskı). (Tulunay M., Cuhruk H.,Çev.) Ankara: Güneş Kitabevi. ( Orijinal Basım Tarihi 2001).
- ↑ Baum J.A. (2002; 9-11;126-128). Düşük akımlı anestezi, minimal akımlı ve kapalı sistemle anestezide kuram ve uygulama. (Tomatır E.,Çev.) Đstanbul: Nobel Tıp Kitapevleri. ( Orjinal Basım Tarihi 2000).
- ↑ Saygı N. Çocuklarda düşük akımlı anestezinin uygulanabilirliği ve güvenilirliği. Uzmanlık tezi. İstanbul,2001.CTÜF