Sedasyon öncesi değerlendirme
Sedasyon uygulanacak hastaların sağlık durumlarına göre ASA sınıfı belirlenir.
ASA ( American Society of Anesthesiologists ) sınıflaması hastanın preoperatif değerlendirmesinde kullanılan bir skorlama sistemidir ve bu risk sınıflamasına göre anestezik yaklaşım planlanır. Eğer hasta acil olarak opere edilecekse sınıflamaya "Emergency" anlamına gelen E harfi eklenir, örneğin ASA III E olarak ifade edilir.
| ASA sınıflandırması | |
|---|---|
| ASA I | Normal sağlıklı hasta |
| ASA II | Hafif sistemik hastalığı olan hasta |
| ASA III | Ciddi sistemik hastalığı olan ancak günlük aktiviteleri etkilenmeyen hasta |
| ASA IV | Hayati tehlike yaratan ciddi sistemik hastalığı olan ve günlük aktiviteleri etkilenen hasta |
| ASA V | Ameliyatsız yaşam ümidi olmayan ölümcül hasta |
| ASA VI | Beyin ölümü bildirilmiş organ nakli için bekletilen hasta |
ASA I ve II' de olan hastalar yüzeyel ve derin sedasyon için uygun özelliklere sahip olan hastalardır. ASA III, IV ve V olan hastalarda ise özel problemler mevcuttur. Bu nedenle ayaktan sedasyonları uygun değildir. Sedasyon vermeden önce mutlaka tanısal veya girişimsel işlemin taşıdığı riskler ile sedasyonun kendisine ait olan riskler karşılaştırılmalıdır. Hastanın yaşı, işlemin tipi, hastanın ASA sınıfı, hareket kontrolü gerekip gerekmediği ve hasta ya da ailesinin anksiyete seviyesi kararı etkileyebilecek faktörlerdir. Uygun ilaç seçimi ve gerekli önlemler eşliğinde sedasyona başlanmalıdır. Yetersiz sedasyon /analjezi hastanın huzursuz olmasına hatta fizyolojik ve psikolojik yönden zarar görmesine yol açabilir. Diğer taraftan sedasyon sırasında ciddi kardiyak ve solunumsal depresyon gelişebilir. Hastaya ait bazı faktörler sedasyona bağlı komplikasyon riskini artırabilir.
| Ameliyathane dışı sedasyonda komplikasyon riski yüksek olan hastalar |
|---|
| < 1 yaş çocuk |
| ASA III - IV |
| Prematürite (solunum depresyonu ve apne riski artar) |
| Havayolu anormallikleri (üst solunum yolu obstrüksiyon riski artar) |
| Solunum sistemi hastalıkları (hipoksi, bronkospazm ve laringospazm riski artar) |
| Kardiyovasküler hastalıklar (hipotansiyon ve hipoksemi riski artar) |
| Nörolojik, gelişimsel ve psikiyatrik hastalıklar (istenen sedasyon seviyesini sağlamak zordur) |
| Renal, hepatik hastalığı olanlar (sedatif ajanların metabolizması ve atılımı değişir) |
| Sedasyon komplikasyon hikayesi bulunan hastalar |
Anamnezinde; tıbbi ve cerrahi hikâye, allerji ve ilaç reaksiyonları, kullandığı ilaçlar, en son ne zaman katı ya da sıvı gıda aldığı, son 4 saat içinde sedatif ya da opioid alıp almadığı ve daha önce sedasyon almışsa yan etkiler sorgulanmalıdır.
Hastanın yaşı, vücut ağırlığı, vital bulguları mutlaka kaydedilmelidir. Fizik muayenede, havayolu ve kardiyorespiratuar durum mutlaka değerlendirilerek boyun hareketliliği, ağız açıklığı, diş durumu, dil büyüklüğü ve mandibula incelenmelidir. Uvula ya da tonsil plikaları görülemiyorsa, hastayı ventile etmenin ve entübasyonun güç olabileceği unutulmamalıdır. Mental durum değerlendirilip, kaydedilmelidir. Hastanın hidrasyon durumu değerlendirilip, kalp ve akciğerler mutlaka dinlenmelidir. Oskültasyonda kalp sesleri, ritmi ve akciğerlerin ventilasyon durumu değerlendirilir. Sedasyon öncesi, laboratuar testleri hastanın klinik durumuna göre istenmelidir. Enfeksiyonu, dehidratasyon ya da ateşi varsa komplikasyon riski artabileceğinden elektif sedasyon ertelenmelidir. Acil sedasyon gereken durumlarda, öncelikle uygun tedavi verilmeli, sedasyon esnasında daha detaylı monitörizasyon yapılmalı, ketamin gibi larengeal refleksleri hipersensitize edecek ajanlar verilmemeli, sedasyon seviyesi azaltılmalı, ilaçların intravenöz titrasyonu ve gerekirse antagonistleri kullanılmalıdır.
Açlık rehberi, ASA'nın önerdiği şekilde olmalıdır. Berrak sıvılar için en az 2 saat, çocuklarda anne sütü için en az 4 saat, mama ve katı gıdalar içinse en az 6 saat açlık gerekmektedir. Bu açlık rejimi uzun süreli açlığa bağlı dehidratasyonu da önler. Hastada, mide boşalmasındaki gecikme nedeniyle aspirasyon riskini artıracak bir patoloji varsa, açlık süreleri uzatılabilir. Hastanın ASA fiziksel durumu ile sedasyon sırasında karşılaşılan komplikasyonlar arasında ilişki gösterilmiştir. ASA III ve IV olan çocuklarda, ASA I ve II olanlara göre komplikasyon riski daha fazladır.