Morfinin sistemler üzerine etkileri
Morfinin SSS üzerine terapötik bakımdan en önemli etkisi analjezidir. Ağrının algılanmasını her zaman engellemediği halde, ağrıya bağlı reaksiyonu azaltıp kişinin dayanma kapasitesini artırdığından morfin verilen hasta ağrıyı duysa bile, kendini rahat ve huzurlu hisseder. Morfin, hastanın endişe, anksiyete ve ruhi gerginliğini azaltmak veya ortadan kaldırmak suretiyle öfori yapabilir.
Morfin, insanda sedasyon yapar. Antikonvülsan etkisi yoktur; aksine konvülsan ilaçlara karşı duyarlılığı arttırır. Morfinin en önemli yan etkisi; solunum depresyonudur; solunumun hem hızını, hem de derinliğini azaltır. Hızdaki azalma daha belirgindir, fakat ventilasyon hacmindeki azalmadan sonra başlar. Solunum depresyonu, beyin sapındaki solunum merkezinin normal uyarıcısı olan kandaki karbondioksite karşı duyarlılığının morfin tarafindan azaltılmasına bağlıdır. Ancak solunum merkezinin, karotis ve kemoreseptörlerden kalkan uyarılara karşı duyarlılığı azalmamıştır. Solunum yetmezliği olan ve bundan dolayı önceden karbondioksit retansiyonu olan kimselerde, morfinin yaptığı ilave retansiyon nedeniyle kolayca koma oluşabilir.
Morfin, bulbustaki öksürük merkezini de deprese eder. Güçlü bir antitüsif etkiye sahiptir. Morfin, 4. ventrikül tabanında area postremadaki kemoreseptör triger zonu uyararak bulantı ve kusma yapar; ancak, yüksek dozda verildiğinde kusma merkezini deprese eder. Morfin, miyozis yapar, ancak akut zehirlenmede terminal dönemde asfiksiye bağlı olarak gelişen aşırı sempatik etkinlik nedeniyle de midriyazis oluşturabilir. Miyozis; mezensefalonda bulunan ve gözle ilgili parasempatik merkez olan Edinger-Westphall çekirdeği üzerinden supranükleer inhibisyonun morfin tarafından kaldırılmasına bağlıdır. Morfin, yüksek dozda verildiğinde (30mg gibi) hipotansiyon yapar; birlikte bradikardi gelişir. Hipotansiyon etkisi, kısmen histamin açığa çıkmasına ve kısmen de beyin sapındaki vazomotor merkezin depresyonuna bağlı olabilir.
Beyin kan akımı. biriken karbondioksitin yaptığı vazodilatasyon nedeniyle artmıştır. Cilt damarlarını genişleterek terleme yapabilir. Morfin, hipotalamusa olan etkisiyle hipotermi yapar. Hipotalamusu etkileyerek hipofizden antidiüretik hormon, prolaktin ve somatotrop hormon salgılanmasını uyarır, adrenokortikotrop hormon ve gonodotropin salıverici hormon salgılanmasını ise baskılar. Santral etkisiyle adrenal medulladan katekolamin salıverilmesini artırır, plazma katekolamin düzeyini yükseltir ve hiperglisemi yapabilir.
Morfin, gastrointestinal sistemde de etkilidir. Ağızda kuruluk yapar. Midenin hidroklorik asit salgısını ve motilitesini azaltır, boşalmasını geciktirir. Mide ve incebarsak ve kalın barsakta tonüsü artırır, spazmojenik etki yapar. Bütün bu etkilerin, morfinin yaptığı konstipasyona etkisi vardır. Morfin, oddi sfinkteri ve safra kanallarında da spazm yapar, safra basıncını artırır ve safra koliği yapabilir. Morfin, histamin açığa çıkaran bir madde olduğu için, bronşial astmalı hastalarda, bronkokonstrüksiyona ve bazen astma krizine neden olabilir. Morfin verilenlerde histamin açığa çıkmasından dolayı yüz ve boyunda kızarma ile birlikte ciltte kaşıntı ve ürtiker oluşabilir.